Lukmançylyk ösüşini ösdürmek üçin sagdyn adamlardan dokuma nusgalaryny ýygnap bolarmy?
Ylmy maksatlar, bolup biljek töwekgelçilikler we gatnaşyjylaryň gyzyklanmalary arasynda deňagramlylygy nädip gazanmaly?
Takyk lukmançylyk çagyryşyna jogap hökmünde käbir kliniki we esasy alymlar hassalaryň köpüsi üçin haýsy çäreleriň howpsuz we täsirli bolandygyny kesgitlemekden öz wagtynda dogry näsag üçin dogry bejergini tapmaga gönükdirilen has takyk çemeleşmä geçdiler. Ilkibaşda onkologiýa ulgamynda özleşdirilen ylmy ösüşler kliniki synplaryň dürli traýektoriýalar we dürli bejeriş çäreleri bilen molekulýar içki fenotiplere bölünip biljekdigini görkezdi. Dürli öýjük görnüşleriniň we patologiki jisimleriň aýratynlyklaryny beýan etmek üçin alymlar dokuma kartalaryny döretdiler.
Böwrek kesellerini öwrenmek üçin Milli Süýji we iýmit siňdiriş we böwrek keselleri instituty (NIDDK) 2017-nji ýylda seminar geçirdi. Gatnaşanlaryň arasynda esasy alymlar, nefrologlar, federal düzgünleşdirijiler, institusional gözden geçiriş geňeşi (IRB) oturgyçlary we iň esasysy hassalar bar. Seminaryň agzalary, kliniki bejergä mätäç däl adamlarda böwrek biopsiýalarynyň ylmy ähmiýeti we ahlak taýdan kabul edilmegi barada pikir alyşdy, sebäbi ölüm howpy az, ýöne aç-açan. Häzirki zaman “omikler” usullary (genomika, epigenomika, proteomika we metabolomika ýaly molekulýar gözleg usullary) dokma derňewinde öň näbelli kesel ýollaryny düşündirmek we neşe serişdeleriniň gatyşmagy üçin niýetlenen maksatlary kesgitlemek üçin ulanylyp bilner. Gatnaşanlar böwrek biopsiýalarynyň diňe gözleg maksady bilen kabul edilip bilinjekdigi, diňe razylyk berýän, töwekgelçiliklere düşünýän we şahsy gyzyklanma bildirýän ulular bilen çäklendirilendigi, alnan maglumatlaryň näsaglaryň abadançylygyny we ylmy bilimlerini ýokarlandyrmak üçin ulanylýandygyny we gözden geçiriş guramasynyň IRB-iň tassyklamagyny kabul etdiler.
Bu maslahatdan soň, 2017-nji ýylyň sentýabr aýynda NIDDK tarapyndan maliýeleşdirilýän böwrek takyk lukmançylyk taslamasy (KPMP), kliniki biopsiýany görkezmeýän böwrek keseli näsaglardan dokuma ýygnamak üçin alty sany iş ýerini döretdi. Gözlegiň ilkinji bäş ýylynda jemi 156 biopsiýa geçirildi, şol sanda ýiti böwrek şikesli näsaglarda 42, dowamly böwrek keseli bolan 114 adam. Ölüm bolmady, simptomatiki we asimptomatiki gan akma ýaly kynçylyklar edebiýatda beýan edilenlere we razylyk görnüşlerine laýyk gelýärdi.
Omika gözleginde esasy ylmy sorag ýüze çykýar: Keselli näsaglardan ýygnanan dokumalar “adaty” we “salgylanma” dokumalary bilen nädip deňeşdirilýär? Bu ylmy sorag öz gezeginde möhüm etiki sorag döredýär: Sagdyn meýletinçilerden dokuma nusgalaryny hassalaryň dokumalarynyň nusgalary bilen deňeşdirip bolar ýaly etiki taýdan kabul ederliklimi? Bu sorag böwrek kesellerini öwrenmek bilen çäklenmeýär. Sagdyn maglumat dokumalaryny ýygnamak, dürli keseller boýunça gözlegleri dowam etdirmek mümkinçiligine eýedir. Emma dürli organlardan dokumalary ýygnamak bilen baglanyşykly töwekgelçilikler dokumanyň elýeterliligine baglylykda üýtgeýär.
Iş wagty: Noýabr-18-2023