habarlar

Hundredüz ýyl ozal gyzzyrma, üsgülewük we dem almakda kynçylyk çekýän 24 ýaşly bir adam Massaçusets Baş hassahanasyna (MGH) kabul edildi.
Näsag kabul edilmezden üç gün öň sagdyn bolup, soň umumy ýadawlyk, kelle agyry we arka agyrylary bilen özüni oňat duýup başlady. Soňky iki günüň dowamynda onuň ýagdaýy erbetleşdi we wagtynyň köpüsini düşekde geçirdi. Okuwa kabul edilmezinden bir gün öň, ýokary gyzzyrma, gury üsgülewük we sowuklama ýüze çykypdyr, hassany “egilýär” diýip häsiýetlendiripdir we düýbünden düşeginden çykyp bilmedi. Her dört sagatdan 648 mg aspirin alýardy we kelle agyrylaryndan we bil agyrysyndan azajyk ýeňillik gazandy. Şeýle-de bolsa, kabul edilen güni irden dem alandan soň, çuňňur dem almak we üsgülewük bilen agyrlaşýan subsifoid döş agyrylary bilen keselhanada geldi.
Giriş wagtynda rektal temperatura 39,5 ° C-den 40,8 ° C, ýürek urşy 92-den 145 urgy / min, dem alyş tizligi 28-den 58 urgy / min. Näsagyň nerw we ýiti görnüşi bar. Birnäçe ýorgan bilen örtülen hem bolsa, sowuklamalar dowam etdi. Demiň gysmagy, güýçli üsgülewigiň paroksizmleri bilen bilelikde, sternumyň aşagyndaky agyr agyrylara sebäp bolýar, gülgüne gülgüne, ýelmeşýän, birneme arassa bolýar.
Apikal pulsasiýa sternumyň çep tarapynda ýerleşýän bäşinji interkostal giňişlikde ýüze çykýardy we zarbada ýüregiň ulalmagy görülmedi. Auskultasiýa ýüregiň çalt urmagyny, ýüregiň yzygiderli ritmini, ýüregiň ýokarsynda eşidilýän we sistolik nägileligini ýüze çykardy. Arka tarapyň sag tarapynda egin pyçaklarynyň üçden birinden peselýän dem alyş sesleri, ýöne hiç hili rale ýa-da plewral frikatiwler eşidilmedi. Biraz gyzarmak we bokurdakda çişmek, tonzalar aýrylýar. Çep inguinal gerni bejermek operasiýasynyň yzy garnda görünýär we garyn çişmesi ýa-da ýumşaklygy ýok. Gury deri, deriniň ýokary temperaturasy. Ak gan öýjükleriniň sany 3700 bilen 14500 / ul arasynda, neýtrofiller bolsa 79% boldy. Gan medeniýetinde bakteriýalaryň ösüşi bolmady.
Döş radiografiýasy öýkeniň iki gapdalynda, esasanam ýokarky sag lobda we aşaky çep lobda pnewmoniýany görkezýär. Öýkeniň çep depesiniň ulalmagy, çep pleýural effuziýadan başga limfa düwünleriniň ulalmagyny görkezýär.

Keselhana ýerleşdirilmeginiň ikinji gününde näsagda demne we dowamly döş agyrylary bolýar, tüýkülik arassa we gan akýar. Fiziki gözden geçirmek, öýkeniň ýokarsynda sistolik nägileligiň bardygyny we sag öýkeniň aşagyndaky zarbanyň garalandygyny görkezdi. Çep palma we sag görkeziji barmakda kiçi, dykyz papulalar peýda bolýar. Lukmanlar näsagyň ýagdaýyny “erbet” diýip häsiýetlendirdiler. Üçünji gün, yiringli tüýkülik has aýdyň boldy. Taktiki titremäniň güýçlenmegi bilen çep aşaky arkaň garaňkylygy güýçlendirildi. Bronhial dem alyş sesleri we egin pyçagyndan aşak düşýän ýoluň üçden bir böleginiň çep tarapynda eşidilýär. Sag arka tarapdaky zarba birneme garalýar, dem alýan sesler uzak we wagtal-wagtal sesler eşidilýär.
Dördünji gün hassanyň ýagdaýy hasam erbetleşdi we şol gije öldi.

Diagnoz

24 ýaşly erkek 1923-nji ýylyň mart aýynda ýiti gyzzyrma, sowuklama, myşsalaryň agyrmagy, demiň gysmagy we döşüň pleurisi bilen keselhana ýerleşdirildi. Onuň alamatlary we alamatlary, dümew ýaly dem alyş wirus ýokançlygy, ikinji derejeli bakteriýa ýokaşmagy bilen ýokary derejede gabat gelýär. Bu alamatlaryň 1918-nji ýyldaky dümew pandemiýasyndaky hadysalara gaty meňzeýändigini göz öňünde tutup, dümewiň iň dogry diagnoz bolmagy ähtimal.

Häzirki zaman dümewiniň kliniki ýüze çykmalary we kynçylyklary 1918-nji ýyldaky pandemiýa bilen meňzeş bolsa-da, ylmy jemgyýet gripp wiruslaryny kesgitlemek we izolýasiýa etmek, çalt anyklaýyş usullaryny ösdürmek, wirusa garşy bejergileri girizmek we gözegçilik ulgamlaryny we sanjym programmalaryny durmuşa geçirmek ýaly möhüm üstünlikleri gazandy. 1918-nji ýyldaky dümew pandemiýasyna ser salanymyzda diňe bir taryh sapaklary däl, eýsem geljekdäki pandemiýalara has gowy taýýarlanýar.
1918-nji ýylda dümew pandemiýasy ABŞ-da başlandy. Ilkinji tassyklanan waka 1918-nji ýylyň 4-nji martynda Kanzas ştatynyň Fort Rilide goşun aşpezinde bolup geçdi. Soňra Kanzas ştatynyň Haskell etrabynyň lukmany Lorrin Miner 18 sany agyr dümewiň, şol sanda üç adamyň ölümini dokumentleşdirdi. Ol bu tapyndy ABŞ-nyň Saglygy goraýyş ministrligine habar berdi, ýöne muňa çynlakaý garalmady.
Taryhçylaryň pikiriçe, saglygy goraýyş edaralarynyň şol döwürde wirusa garşy göreşip bilmezligi Birinji Jahan Urşunyň aýratyn mazmuny bilen ýakyndan baglanyşyklydyr. Urşuň gidişine täsir etmezlik üçin hökümet wirusyň agyrlygy barada dymdy. “Uly dümewiň” awtory Jon Barri 2020-nji ýyldaky söhbetdeşlikde bu hadysany tankytlady: “Hökümet ýalan sözleýär, adaty sowuk diýýärler we halka hakykaty aýtmaýarlar.” Munuň tersine, şol döwürde bitarap ýurt bolan Ispaniýa ilkinji gezek ABŞ-da hasaba alnan hem bolsa, täze wirus ýokançlygynyň “Ispan dümewi” diýlip atlandyrylmagyna sebäp bolup, metbugatda ilkinji bolup dümew barada habar berdi.
1918-nji ýylyň sentýabr-dekabr aýlary aralygynda ABŞ-da dümew sebäpli 300,000 adam öldi, 1915-nji ýylyň şol döwri ABŞ-da ähli sebäplerden ölenleriň sanyndan 10 esse köp. Dümew harby enjamlar we işgärler hereketi arkaly çalt ýaýraýar. Esgerler diňe bir gündogardaky ulag merkezleriniň arasynda hereket etmän, wirusy Europeewropanyň söweş meýdanlaryna hem alyp, dümewi bütin dünýäde ýaýratdylar. Hasaplamalara görä 500 milliondan gowrak adam ýokaşdy we takmynan 100 million adam öldi.
Lukmançylyk bejergisi gaty çäklidi. Bejergi, esasan, aspirini we opiýaty ulanmagy öz içine alýan pallatiwdir. Netijeli bolmagy mümkin ýeke-täk bejergi, häzirki wagtda konvalesent plazma bejergisi diýlip atlandyrylýan konwalescent plazma infuziýasydyr. Şeýle-de bolsa, dümewiň waksinalary haýal geldi, sebäbi alymlar dümewiň sebäbini entek anyklap bilmediler. Mundan başga-da, Amerikaly lukmanlaryň we şepagat uýalarynyň üçden birinden gowragy urşa gatnaşandygy sebäpli işinden aýryldy we lukmançylyk serişdeleri has az galdy. Kolera, typhoid, gyrgyn we kesel üçin sanjymlar bar bolsa-da, grip sanjymynyň ösüşi henizem ýetmezçilik edýärdi.
Gripp pandemiýasynyň 1918-nji ýyldaky agyryly sapaklary arkaly aç-açan maglumatyň açylmagynyň, ylmy gözlegleriň we dünýä saglygyndaky hyzmatdaşlygyň ähmiýetini öwrendik. Bu tejribeler geljekde şuňa meňzeş global saglyga abanýan howplary çözmek üçin gymmatly düşünjeleri berýär.

Wirus

Köp ýyllaryň dowamynda “Ispan dümewiniň” döremegine sebäp bolýan hassalaryň köpüsiniň tüýküliginde tapylan Pfeiffer (häzirki Haemophilus grippi diýlip atlandyrylýar) bakteriýasy hasaplanýar. Şeýle-de bolsa, bu bakteriýa ýokary medeni şertleri sebäpli medeniýet üçin kyn hasaplanýar we hemme halatlarda görünmeýänligi sebäpli, ylmy jemgyýet hemişe patogen roluny sorag astyna alýar. Soňky gözlegler, Haemophilus grippiniň dümewiň döremegine gönüden-göni sebäp bolýan wirus däl-de, dümewde ýaýran bakterial goşa ýokançlygyň patogenidigini görkezdi.
1933-nji ýylda Wilson Smit we onuň topary üstünlik gazandy. Dümew hassalaryndan faringeal ýuwujydan nusga aldylar, bakteriýalary ýok etmek üçin bakteriýa süzgüçinden geçirdiler, soňra bolsa ferretlerdäki steril süzgüç bilen synag etdiler. Iki günläp inkubasiýa döwründen soň ýüze çykan ferretler adam dümewine meňzeş alamatlary görkezip başlady. Gözleg, dümewiň bakteriýalara däl-de, wiruslara sebäp bolýandygyny ilkinji bolup tassyklady. Gözlegçiler bu netijeleri habar bermekde wirus bilen öňki ýokaşmagyň waksina ösüşiniň teoretiki esasyny goýýan şol bir wirusyň gaýtadan ýokaşmagynyň öňüni alyp biljekdigini bellediler.
Birnäçe ýyldan soň, Smitiň kärdeşi Çarlz Stýuart-Harris dümewden ýokaşan gämi synlaýarka, gämi duralgasynyň asmagyndan tötänleýin wirusa ýokaşdy. Harrisden izolirlenen wirus, gripp wiruslarynyň adamlaryň we haýwanlaryň arasynda ýaýramak ukybyny tassyklap, ýokaşmadyk ferre üstünlikli ýokaşdy. Awtorlar degişli hasabatda "laboratoriýa ýokançlygynyň epidemiýa üçin başlangyç nokady bolup biljekdigini" bellediler.

Sanjym

Dümew wirusy izolirlenip, kesgitlenenden soň, ylmy jemgyýetler sanjymy çalt ösdürip başladylar. 1936-njy ýylda Frank Makfarlan Burnet dümew wiruslarynyň tohumlandyrylan ýumurtgalarda netijeli ösüp biljekdigini ilkinji gezek görkezdi, bu açyş waksina önümçiligi üçin öňdebaryjy tehnologiýany üpjün edip, häzirki wagtda hem giňden ulanylýar. 1940-njy ýylda Tomas Frensis we Jonas Salk dümewiň ilkinji sanjymyny üstünlikli ösdürdiler.
Dümewiň ABŞ-nyň goşunyna Birinji jahan urşy döwründe ýetiren täsirini göz öňünde tutup, sanjym zerurlygy ABŞ harbylary üçin has möhümdi. 1940-njy ýyllaryň başynda ABŞ goşunynyň esgerleri dümew sanjymyny ilkinji bolup aldylar. 1942-nji ýyla çenli geçirilen barlaglar sanjymyň goragy üpjün etmekde täsirli bolandygyny we sanjym edilen adamlaryň dümew bilen kesellän ähtimallygynyň pesdigini tassyklady. 1946-njy ýylda dümewiň öňüni almak we gözegçilikde täze bölüm açyp, raýatlaryň ulanmagy üçin ilkinji dümew sanjymy tassyklandy.
Dümew sanjymynyň ep-esli täsiri bar: sanjym edilmedik adamlar dümewiň ýokaşmagyna garanyňda 10-25 esse köp.

Gözegçilik

Dümewiň gözegçiligi we onuň wirus ştamlary ilatyň saglygyna täsir etmek we sanjym meýilnamalaryny düzmek üçin zerurdyr. Dümewiň global häsiýetini göz öňünde tutup, milli we halkara gözegçilik ulgamlary aýratyn zerurdyr.
Kesellere gözegçilik we öňüni alyş merkezleri (CDC) 1946-njy ýylda esaslandyryldy we başda gyzzyrma, tif we çüýşe ýaly keselleriň ýaýramagy baradaky gözleglere gönükdirildi. Döredilen bäş ýylyň içinde CDC epidemiýa aňtaw gullugyny döredip, keselleriň ýaýramagyny derňemek üçin ýöriteleşdirilen tälim berdi. 1954-nji ýylda CDC dümewiň ilkinji gözegçilik ulgamyny döretdi we dümewiň öňüni almak we gözegçilik üçin esas goýup, dümewiň işjeňligi barada yzygiderli hasabat berip başlady.
Halkara derejesinde Bütindünýä Saglyk Guramasy 1952-nji ýylda dümewiň global gözegçilik ulgamyny döretmek üçin dümewiň global paýlaşylmagy inisiatiwasy (GISAID) bilen ýakyndan işleşip, 1952-nji ýylda grippe gözegçilik we jogap ulgamyny döretdi. Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy 1956-njy ýylda dümewiň öňüni almak we gözegçilikde saklamak üçin tehniki goldaw we ylmy görkezmeler berip, dümewi gözegçilik, epidemiologiýa we gözegçilik pudagyndaky hyzmatdaş merkezi hökmünde kesgitledi. Bu gözegçilik ulgamlarynyň döredilmegi we dowam etdirilmegi, dümew epidemiýalaryna we pandemiýalaryna dünýä derejesinde garşylyk görkezmek üçin möhüm gorag üpjün edýär.

Häzirki wagtda CDC içerki dümewiň giň gözegçilik ulgamyny döretdi. Dümew gözegçiliginiň dört esasy bölegi laboratoriýa synaglaryny, hassahanalara gözegçilik, hassahanalara gözegçilik we ölüm gözegçiligini öz içine alýar. Bu toplumlaýyn gözegçilik ulgamy, ilatyň saglygyna karar bermek we dümew pandemiýasyna garşy göreşmek üçin möhüm goldaw berýär.

Dümewiň global gözegçilik we jogap ulgamy 114 ýurdy öz içine alýar we grippiň 144 milli merkezine eýedir, olar grippiň ýylyň dowamynda yzygiderli gözegçilik edilmegine jogapkärdir. CDC, agza hökmünde gripp wirusynyň antigen we genetiki profilleri üçin BSG-a izolýasiýa ibermek üçin beýleki ýurtlardaky laboratoriýalar bilen işleýär, ABŞ-nyň barlaghanalarynyň CDC-e izolýasiýa iberýän işine meňzeýär. ABŞ bilen Hytaýyň soňky 40 ýylda hyzmatdaşlygy global saglyk howpsuzlygynyň we diplomatiýanyň möhüm bölegine öwrüldi.