habarlar

Ealri, Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy (BSGG) Kongo Demokratik Respublikasynda (DRK) we birnäçe Afrika ýurtlarynda maýmyn keseliniň köpelendigini habar berdi we bu halkara jemgyýetçiliginiň saglygy goraýyş adatdan daşary ýagdaýyny emele getirdi.
Iki ýyl mundan ozal maýmyn wirusy wirusyň ozal ýaýramadyk Hytaýy ýaly köp ýurtda ýaýramagy sebäpli halkara saglygy goraýyş adatdan daşary ýagdaý hökmünde ykrar edildi. Şeýle-de bolsa, 2023-nji ýylyň maý aýynda global ýagdaýlaryň azalmagy bilen bu adatdan daşary ýagdaý ýatyryldy.
Maýmyn wirusyna ýene bir gezek zarba uruldy we Hytaýda heniz hiç hili hadysanyň ýokdugyna garamazdan, wirusyň çybyn dişlemesi arkaly ýokaşýandygy baradaky hytaý hytaý sosial media platformalaryna suw basdy.
BSGG-nyň duýduryşynyň sebäpleri näme? Bu epidemiýanyň täze ugurlary haýsylar?
Maýmyn wirusynyň täze warianty damjalar we çybynlar tarapyndan ýokaşarmy?

Maýmynlaryň kliniki aýratynlyklary haýsylar?
Maýmynlaryň öňüni almak üçin sanjym we ony bejermek üçin derman barmy?
Adamlar özlerini nädip goramaly?

Näme üçin ýene ünsi çekýär?
Birinjiden, şu ýyl maýmynlaryň ýokaşmagy bilen baglanyşykly habarlarda ep-esli we çalt ösüş boldy. DRK-da köp ýyl bäri maýmyn keseliniň yzygiderli ýüze çykýandygyna garamazdan, 2023-nji ýylda ýurtda habar berlenleriň sany ep-esli artdy we şu ýyl şu wagta çenli geçen ýyl geçenleriň sany geçen ýyl geçdi, jemi 15600-den gowrak kesel, şol sanda 537 adam öldi. Maýmyn wirusynyň I we II genetiki şahalary bar. Bar bolan maglumatlar, DRC-de maýmyn wirusynyň I şahasy sebäpli dörän kliniki alamatlaryň 2022-nji ýyldaky epidemiýa dartgynlylygyndan has agyrdygyny görkezýär. Häzirki wagtda azyndan 12 Afrika döwletinde maýmyn keseliniň bardygyny habar berdiler, Şwesiýa we Taýland bolsa maýmynlaryň import edilendigini habar berdiler.

Ikinjiden, täze ýagdaýlar has agyr bolup görünýär. Maýmyn wirusynyň I şahasynyň ýokaşmagynyň ölüm derejesiniň 10% -e ýetýändigi barada habarlar bar, ýöne Belgiýanyň Tropiki lukmançylyk institutynyň hünärmeni soňky 10 ýylda jemlenen maglumatlar I şahanyň ölüm derejesiniň bary-ýogy 3% bolandygyny görkezýär, bu bolsa II şahanyň ýokaşmagynyň ölüm derejesine meňzeýär. Täze açylan maýmyn wirus şahamçasynyň adamda ýokaşmagyna we belli bir şertlerde çalt ýaýramagyna garamazdan, bu şahadaky epidemiologiki maglumatlar gaty çäklidir we DRC birnäçe ýyllap uruş we garyplyk sebäpli wirusa ýokaşmagyna gözegçilik edip bilmeýär. Adamlar wirusyň dürli şahalarynyň arasynda patogeniň tapawudy ýaly iň esasy wirus maglumatlaryna düşünmeýärler.
Maýmyn wirusyny halkara aladasynyň jemgyýetçilik saglygy adatdan daşary ýagdaý diýip yglan edeninden soň, BSG halkara hyzmatdaşlygyny güýçlendirip we utgaşdyryp biler, esasanam sanjymlara, anyklaýyş gurallaryna elýeterliligi ýokarlandyrmakda we epidemiýanyň öňüni almak we gözegçilikde saklamak üçin maliýe çeşmelerini mobilizlemekde.
Epidemiýanyň täze aýratynlyklary
Maýmyn wirusynyň I we II genetiki şahalary bar. 2023-nji ýyla çenli IIb dünýäde giňden ýaýran esasy wirusdy. Şu wagta çenli 116 ýurtda 96000 töweregi hadysanyň we azyndan 184 adamyň ölümine sebäp boldy. 2023-nji ýyldan başlap, DRC-de esasy wiruslar Ia bölüminde bolup, 20000 töweregi maýmyn keseliniň bardygy güman edilýär; Olaryň arasynda maýmyn ölüminden güman edilýän 975 adam esasan 15 ýaş we ondan kiçi çagalarda ýüze çykdy. Şeýle-de bolsa, täze açylan maýmyn wirusy şahasy Uganda, Keniýa, Burundi we Ruanda ýaly dört Afrika ýurduna, şeýle hem Afrikanyň daşyndaky iki ýurt Şwesiýa we Taýlandda ýaýrady.
Kliniki ýüze çykma
Maýmynlar çagalara we ululara ýokaşýar, adatça üç basgançakda: gizlin döwür, prodromal döwür we dökülme döwri. Täze ýokaşan maýmynlaryň ortaça inkubasiýa döwri 13 gün (aralyk, 3-34 gün). Önümçilik fazasy 1-4 gün dowam edýär we adatça ýokary gyzzyrma, kelle agyry, ýadawlyk we adatça limfa düwünleriniň ulalmagy, esasanam boýnuň we ýokarky eňegiň ulalmagy bilen häsiýetlendirilýär. Limfa düwüniniň ulalmagy, towuk keselinden tapawutlandyrýan maýmynlaryň häsiýetidir. 14-28 gün dowam edýän atyş döwründe deriniň zeperlenmeleri merkezden gaçyryş usuly bilen paýlanýar we birnäçe tapgyra bölünýär: makulalar, papulalar, çişikler we ahyrsoňy pustulalar. Deriniň zeperlenmegi gaty we gaty, araçäkleri we ortasynda depressiýa bar.
Deriniň zeperlenmeleri dörär we döküler, dökülenden soň degişli ýerdäki pigmentasiýa ýeterlik bolmaz, soň bolsa aşa pigmentasiýa bolar. Näsagyň deriniň zeperlenmeleri esasan ýüzünde, magistralda, gollarda we aýaklarda ýerleşýän birnäçe müňden birnäçe müňe çenli aralykda bolýar. Deriniň zeperlenmeleri köplenç aýaklaryň we aýaklaryň dabanynda ýüze çykýar, bu towuk towugyndan tapawutly maýmynlaryň ýüze çykmasydyr. Adatça, deriniň ähli zeperlenmeleri bir basgançakda bolýar, bu maýmynlary towuk keseli ýaly beýleki deri simptomatiki kesellerinden tapawutlandyrýan başga bir häsiýetdir. Näsaglar köplenç gijilewük we myşsa agyrylaryny başdan geçirýärler. Alamatlaryň agyrlygy we keseliň dowamlylygy deriniň zeperlenmeleriniň dykyzlygyna gönüden-göni proporsionaldyr. Bu kesel çagalarda we göwreli aýallarda has agyrdyr. Maýmynlar adatça öz-özüni çäklendirýän kursy bar, ýöne köplenç ýüzüň yzlary ýaly ýaramaz görnüşleri galdyrýar.

Geçiriş ugry
Maýmynlar zoonotik keseldir, ýöne häzirki wirus esasan maýmyn hassalary bilen ýakyn aragatnaşyk arkaly adamlaryň arasynda ýokaşýar. Closeakyn aragatnaşyk derini derä (degmek ýa-da jynsy işjeňlik bilen meşgullanmak) we dilden-dile ýa-da deri kontaktyna (öpüşmek ýaly), şeýle hem maýmyn keseli bilen ýüzbe-ýüz aragatnaşyk (ýokanç dem alyş bölejiklerini döredip biljek biri-birine ýakyn gürleşmek ýa-da dem almak ýaly) degişlidir. Häzirki wagtda çybynlaryň dişlenmeginiň maýmyn wirusyny ýokaşdyryp biljekdigini görkezýän hiç hili gözleg ýok we maýmyn wirusynyň we çüýşe wirusynyň ortopokswirusyň bir jynsyna degişlidigini we çybyn wirusynyň çybynlar arkaly ýokaşyp biljekdigini göz öňünde tutup, maýmyn wirusynyň çybynlar arkaly ýaýramagynyň ähtimallygy gaty pes. Maýmyn wirus wirusy belli bir wagtlap eşiklerde, düşeklerde, polotensalarda, zatlarda, elektron enjamlarynda we maýmynlar bilen kesellän ýüzlerinde dowam edip biler. Beýlekiler, bu zatlar bilen gatnaşyga girenlerinde, esasanam kesilen ýa-da aşgazan bar bolsa ýa-da ellerini ýuwmazdan ozal gözlerine, burnuna, agzyna ýa-da beýleki gyjyndyrmalaryna degenlerinde ýokaşyp bilerler. Potensial hapalanan zatlar bilen gatnaşyga girenden soň, olary arassalamak we dezinfeksiýa etmek, şeýle hem elleri arassalamak, şeýle ýaýramagynyň öňüni alyp biler. Wirus göwrelilik döwründe düwünçege ýokaşyp ýa-da dogulanda ýa-da doglandan soň deri aragatnaşygy arkaly ýokaşyp biler. Düwürtik ýaly wirusy göterýän haýwanlar bilen fiziki gatnaşyga giren adamlar maýmyn ýokançlygyna hem ýokaşyp bilerler. Haýwanlar ýa-da etler bilen fiziki aragatnaşykda ýüze çykýan täsirler dişlemek ýa-da dyrmak arkaly ýa-da aw, derini derlemek, duzaga düşmek ýa-da nahar taýýarlamak ýaly çärelerde bolup biler. Gowy bişirilmedik hapalanan et iýmek, wirus ýokaşmagyna hem sebäp bolup biler.
Kim töwekgelçilik edýär?
Maýmyn keseliniň alamatlary bolan näsaglar bilen ýakyn aragatnaşykda bolan her bir adam, maýmyn wirusyna, şol sanda saglygy goraýyş işgärlerine we maşgala agzalaryna ýokaşyp biler. Çagalaryň immun ulgamlary henizem ösýär we olar ýakyndan oýnaýarlar we täsirleşýärler. Mundan başga-da, 40 ýyl mundan ozal bes edilen çüýşe sanjymyny almaga mümkinçilikleri ýok, şonuň üçin ýokaşma howpy birneme ýokary. Mundan başga-da, göwreli aýallar bilen birlikde immuniteti pes bolan adamlar ýokary töwekgelçilikli ilat hasaplanýar.
Bejergi we sanjymlar
Häzirki wagtda maýmyn wirusyny bejermek üçin dermanlar ýok, şonuň üçin esasy bejeriş strategiýasy gyssagly bejergini, agyrylara gözegçilik etmegi we kynçylyklaryň öňüni almagy öz içine alýan goldaw bejergisidir. Iki maýmyn sanjymy BSGG tarapyndan tassyklandy, ýöne Hytaýda işe girizilmedi. Bularyň hemmesi üçünji nesil garynja wirusyna garşy sanjymlar. Bu iki sanjym ýok bolsa, BSGG gowulaşan çüýşe sanjymy ACAM2000-iň ulanylmagyny hem tassyklady. Hytaý Ylymlar akademiýasynyň Mikrobiologiýa institutynyň alymy Gao Fu 2024-nji ýylyň başynda Tebigat immunologiýasynda bir iş çap edip, antigen gurluşy tarapyndan dolandyrylýan köp epitoply himerizm strategiýasy tarapyndan işlenip düzülen “iki sany” rekombinant belok sanjymynyň, adaty wirus wirusynyň iki sany ýokanç wirus bölejigini bir bitewi immunogen bilen gorap biljekdigini öňe sürdi. Maýmyn wirusynyň öňüni almak we oňa gözegçilik etmek üçin has ygtybarly we ulaldylan alternatiw sanjym shemasyny üpjün edip biljek sanjym. Topar sanjym gözlegini we ösüşini ösdürmek üçin Şanhaý Junshi biotehnologiýa kompaniýasy bilen hyzmatdaşlyk edýär.